Tên di sản : Từ đường họ Đỗ
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di sản :
Di tích kiến trúc nghệ thuật
Sô quyết định : Số 3837/QĐ-UBND
Giới thiệu
Từ đường họ Đỗ ở trung tâm thôn Phú Thọ (thôn 1) xã Hà Lai. Phú Thọ là một thôn cố được xây dựng từ thời Lê – Trịnh ở vùng đồng bằng có núi đồi, ven sông và gần biển huyện Nga Sơn xưa, nay là vùng trũng của huyện Hà Trung. Ngôi từ đường họ Đỗ là một công trình kiến trúc gỗ đầu thế kỉ XIX còn tương đối nguyên vẹn.
Khu vực I: Từ đường họ Đỗ nằm ở phía Nam, lệch Đông 30 độ thuộc thửa đất số 242B với diện tích là 300m2, thửa đất có hình chữ nhật dọc theo hướng Đông Nam – Tây Bắc, dài 25m, rộng 12m.
Mặt bằng khu từ đường:
Từ đường được xây dựng trên thửa đất 242B theo hướng Nam lệch Đông 30 độ. Nhà viên 3 gian 4 vì gỗ, hai hồi xây bít đốc bằng gạch có chiều dài 10,6m (tường đốc tây dài 0,5m, chái tây rộng 0,62m, gian thứ nhất dài 2,67m; gian thứ hai (gian giữa 2,9m); gian thứ ba 2,7m…). Chiều rộng 8,82m ở hai đầu hồi vì đốc phía trước xây trụ biểu, ở cổ diêm có ô cấp, trên nóc có trụ hai đầu. Mép hè đến tim cột hiên ngoài (đá vuông) 0,37m, tim cột hiên ngoài đến tim cột hiên trong là 1,23m; tim cột hiên trong (cột gỗ vuông) đến cột quân trước 1,2m; tim cột quân trước đến cột cái trước 1,3m; tim cột cái trước đến tim cột cái sau 1,9m; tim cột cái sau đến tim cột quân sau 1,37m; cột quân sau đến tường hậu 0,92m (không có cột hiên sau), tường hậu dày 0,46m. Diện tích xây dựng là: 10,6m x 9,32m = 98,8m. Sân có diện tích 49m2, tổng diện tích ngôi từ đường là 150m2.
Kết cấu nhà từ đường họ Đỗ:
Nhà kết cấu 3 gian chính, gồm có 4 vì có cột kèo gỗ và hai chái, bên ngoài xây bít đốc. Kết cấu vì chia làm hai loại: vì 1 và vì 4 giống nhau, vì 2 và vì 3 giống nhau.
Hệ thống mặt bằng công trình:
Ở hè trước có 3 cấp (tính từ sân lên hè):
Cấp I cao 0,10m, rộng 1,25m gồm có 4 cột đá (vuông) cao 1,41m, vuông 0,22 x 0,25; đấu bằng đá vuông 0,04 x 0,04m, cao 0,01m; chân tảng đá dưới có hình cổ bòng. Hai đầu hồi có hai trụ biểu, trụ cao 3,5m, hình vuông mỗi cạnh là 0,50m x 0,60m; hiên ngoài được bó gạch vồ.
Hiên trong và hè trên (trước cột cái) được bó bằng đá lan giai.
Bia ký trong từ đường, bia đá sát hồi Tây Nam (khoảng giữa từ cột cái đến trước cột sau) trong nhà từ đường. Bia có chiều cao 1,52m; rộng 0,81m; dày 0,12m, bia chạm hoa văn và khắc một mặt chữ.
Bia được đặt trên bệ đá hình chữ nhật dài 1,2m, rộng 0,42m, cao 0,40m.
Trán bia hoa văn lưỡng long chầu mặt nhật và vân mây kiểu cành lá. Riềm giữa trán chạm lá đề úp vào giữa bông hoa sen, trán bia đề “Đỗ tộc bi ký” (chữ chạm nổi) ở mỗi đầu có một ô vuông được chạm hoa chanh và một ô chạm chữ thọ vuông. Hai bên tai bia tràn ra ngoài mỗi bên là 0,1m. Riềm bia bên phải (trên xuống) chạm hoa hồng, dây leo chạm hình 5 quả trám, hai bông hoa hồng, rồi 3 hoa chanh. Xuống đến góc chạm hình chữ triện, ngược lại ở riềm bên phải, hoa rồi 4 quả trám, tiếp đến là hoa và nụ hoa, gần cúi chạm 3 hoa chanh, rồi chạm chữ triện. Chính giữa riềm đáy là một bông hoa.
Thân bia chạm chữ khải chân, phần đầu chữ to đều phần gần cúi có 6 dòng, nửa trên viết to nửa dưới viết nhỏ tách làm hai hàng. Nói chung chữ còn khá rõ. Nội dung bia gia phả họ Đỗ từ đời thứ I đến đời thứ VII, đồng thời văn bia cũng nói rõ một số đời trước không rõ quê quán, bia dựng tháng 2 năm Tự Đức thứ 32 (năm 1879).
Hiện vật trong di tích:
Bộ Tam sư bằng đồng (gồm lư hương và hai hạc nến).
Nậm đựng rượu bằng sứ.
Bình hương sứ (thời Lê) cao 12cm, đường kính 20cm.
Bình hương sứ (thời Lê) cao 14cm, đường kính 22cm.
Liễn sứ (thời Lê) cao 14cm, đường kính 12 cm có nắp đậy.
Ống sứ có cắm bút (thời Lê) cao 8cm, đường kính 5cm.
Chúc bản bằng gỗ để dán chúc văn.
Khám thờ sơn son thếp vàng.
Hương án sơn son, xoi gờ chỉ dài 1,92m, rộng 1,07m, cao 0,70m.
Một sập đá hai tấm dài 1,745m, dày 0,07m, một tấm rộng 0,77m và một tấm rộng 1,2m.